"Frankenstein" Danny'ego Boyle'a

Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że Danny Boyle, stojący za tak znanymi tytułami jak „Trainspotting”, „Niebiańska plaża”, Slumdog” i „27 godzin”, w 2011 roku wyreżyserował… „Frankensteina”! Przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać po pierwsze w tym, że „Frankenstein” Danny’ego Boyle’a to adaptacja sceniczna, po drugie, do niedawna można ją było oglądać tylko na żywo, na deskach brytyjskiego National Theatre Live. Tymczasem w tym roku, w dniu 12 grudnia, autorską wizję „Frankensteina” według twórcy "Płytkiego grobu", można było obejrzeć również w Polsce. Przedstawienie zostało nagrane w jakości HD i wyświetlone w wybranych Multikinach, jako bardzo specyficzny, limitowany seans kinowy...

Choć w dialogu nie pada słynne zdanie 
Odwiedzę Cię w twoją noc poślubną,

monstrum obietnicę tę spełnia i tym razem

To dość niezwykłe uczucie, gdy siedząc w kinie ogląda się sztukę teatralną. Jakość HD sprawiła, że można było uwierzyć, że patrzy się na prawdziwych aktorów na scenie. Jedynie praca kamery filmującej wydarzenia z różnych perspektyw (ujęcia z góry, jazdy wokół postaci itd.) oraz montaż, niwelowały złudzenie uczestnictwa w prawdziwym przedstawieniu. Największe wrażenie zrobił na mnie główny element dekoracji – spektakularnie wielki „żyrandol” składający się z tysięcy żarówek, wiszący nad okrągłą, obrotową sceną. Pozostała część dekoracji była niemal ascetycznie skromna (choć nie tak, jak w "Dogville" ;), mając na celu raczej dokreślanie świata przedstawionego, niżeli przesłanianie go. Symbolicznie przedstawiono nie tylko laboratorium, domek rodziny DeLaceyów, czy sypialnię Elizabeth. Także finałowe sceny rozgrywające się na skutym lodem oceanie korzystały jedynie z błękitno-szarego oświetlenia i kłębów dymu, mimo to wrażenie chłodu i wszechogarniającej pustki otaczającej bohaterów, było jak najbardziej realne, a wręcz namacalne. Sugestywne uczucie obcowania z szalonym doktorem i jego skrzywdzonym tworem podkreślały efekty dźwiękowe (odgłosy burzy, piorunów) oraz świetlne, wyraźnie zaznaczające swoją obecność w niezwykle naturalistycznej scenie narodzin.

Garść fotosów w formie filmu na YouTube

Danny Boyle w swojej wersji „Frankensteina” przeniósł środek ciężkości na monstrum; to jemu poświęca najwięcej czasu i to z jego perspektywy obserwujemy większość wydarzeń. Najbardziej zaskoczyła mnie sekwencja narodzin otwierająca przedstawienie. Nie ma w niej Wiktora, a miejscem powołania potwora do życia jest gumowy okrąg pozszywany z fragmentów półprzeźroczystej skóry. Monstrum (Jonny Lee Miller – „Trainspotting”, „Hakerzy” ) przychodząc na świat przebija się przez ową quasi-fizjologiczną błonę i upada na podłogę. Przez kolejnych kilka minut obserwujemy, jak z punktu świadomości 0, przechodzi na wyższe etapy znajomości świata, na który został bezmyślnie sprowadzony. Najpierw nieporadnie uczy się korzystać z własnych kończyn, w końcu udaje mu się wstać, a podczas tych czynności wydaje z siebie bełkotliwe dźwięki przypominające odpowiednio radość / zdziwienie / zaskoczenie. Jonny Lee Miller wykonał doskonałą pracę aktorską; jego pokryty licznymi bliznami potwór, przez całe przedstawienie jąka się i sepleni, a z ust co chwila wylatuje mu gęsta struga śliny. Zgodnie z powieścią Mary Shelley jest odrażający (choć nie aż tak jak na kartach powieści), mówi, jest inteligentny, a złe uczynki popełnia tylko dlatego, by zwrócić na siebie uwagę Wiktora, którego błaga o stworzenie towarzyszki życia. Monstrum, mimo kilku zabitych na koncie, i tak pozostaje postacią bardziej ludzką od własnego stwórcy, który ożywił je ot tak, bo chciał udowodnić sobie, że się da. 

Wydaje mi się, że widziałem "Frankensteina"
w tej lepszej wersji obsadowej

W roli Frankensteina wystąpił Benedict Cumberbatch, znany z roli Sherlocka Holmesa w serialu pod tym samym tytułem. Choć nie miał do zagrania tak wymagającej psychicznie i fizycznie postaci, jak Miller, dotrzymywał mu kroku w dramatycznej potyczce na charaktery, racje, wytrzymałość. Ciekawostką jest fakt, że obydwaj aktorzy grają centralne postaci dramatu na zmianę (obydwaj też mają na swoim koncie rolę Sherlocka Holmesa - Cumberbatch w brytyjskim serialu "Sherlock" / Miller w amerykańskim "Elementary"). Bardzo chętnie obejrzałbym także wersję, w której to Miller gra Wiktora, a  Cumberbatch monstrum. Nie wiem czy byłaby to wersja lepsza pod względem aktorskim i dramatycznym, ale na pewno byłaby wierniejsza powieści pod względem… wzrostu postaci. Książkowe monstrum mierzyło 2 metry i 40 centymetrów, znacznie przewyższając Frankensteina. Tymczasem Miller (180 cm) jest  niższy od Cumberbatcha (183 cm), w dodatku przez cały spektakl porusza się boso, przez co różnica wzrostu jest naprawdę znaczna, na niekorzyść potwora.

Fragmenty spektaklu w obydwu obsadach

Reżyser „Trainspotting”, choć trzymał się dość wiernie głównych wątków powieści, pomijając oczywiście całą masę porzuconych, mniej znaczących wydarzeń i postaci, odważnie zmienił kilka istotnych faktów. Potwór poza zamordowaniem Elizabeth gwałci ją na oczach Wiktora (motyw nieobecny u Shelley), a zakończenie pozostaje otwarte – stwór ratuje umierającego z wycieńczenia i zimna Frankensteina, wlewając mu w usta wino, i razem znikają w śnieżnej zamieci, w niekończącej się pogoni stwórcy za stworzeniem, nie mogąc egzystować w oderwaniu od siebie. To właśnie finał i poprzedzający go monolog potwora wyznającego Frankensteinowi, że ma tylko jego i że stanowią jedność, jest najbardziej wzruszającym, chwytającym za serce, fragmentem spektaklu. 

Jedno z najciekawszych "ujęć" - monstrum i Wiktor
siedzą w identycznej pozycji, niczym przed lustrem

Niepozbawione humoru, aktorsko wyborne przedstawienie, zostało zilustrowane niezwykle klimatyczną muzyką zespołu Underworld, który odpowiedzialny był za pamiętny "Born Slippy" z "Trainspotting". Gdy w momencie zniknięcia Frankensteina i monstrum ze sceny rozbrzmiał utwór „Dawn of Eden” przeszły mnie radosne ciarki i dotarło do mnie, że właśnie miałem przyjemność obejrzeć coś naprawdę nietuzinkowego, fantastycznego, przemyślanego, z fenomenalnie zbudowaną atmosferą i wzruszającym zakończeniem, które zostanie w mojej pamięci na bardzo długo. Jeśli chcecie zaznać tego uczucia choć w niewielkim stopniu, zachęcam do odsłuchania utworu w oknie poniżej: 

Na przedstawienie-film do warszawskiego Multikina przybyło około 50-60 osób. Biorąc pod uwagę, że był to jedyny pokaz, ilość widzów nie poraża. Do wzięcia udziału w tym niecodziennym pokazie mogła nieco zniechęcać wysoka cena biletu (40zł) oraz brak polskiego tłumaczenia (były jedynie angielskie napisy). Winą za słabą frekwencję obarczyłbym również słabą reklamę. Skoro ja, osoba interesująca się Frankensteinem i codziennie przeczesująca internet w poszukiwaniu informacji o nowych filmach / wydarzeniach, dowiaduję się o seansie w Multikinie przypadkiem od znajomego (wielkie dzięki dla Grzegorza Fortuny), to coś tu jest nie tak. Cieszył mnie przez to widok każdej osoby na sali. Oznaczało to, że Frankenstein, choć nie walą na niego tłumy, wzbudza zainteresowanie. Nadchodzący "I, Frankenstein" i kolejne filmy frankensteinowskie zapowiadane na 2013 rok (m.in. "Frankenstein's Army") rozpętają już, mam nadzieję, prawdziwe szaleństwo na punkcie Franka. Na razie, ku mojemu ogromnemu zadowoleniu, mamy do czynienia z solidną rozgrzewką: w polskich kinach wciąż można obejrzeć znakomite "Hotel Transylwania" oraz "Frankenweenie", a we wrocławskim Capitolu w lutym 2013 na afisz wraca przedstawienie "Frankenstein" - do którego obejrzenia szczerze zachęcam. Nie jest to sztuka łatwa w odbiorze, a osoby nieznające mitu Frankensteina (hmmm, są takie?) mogą nie odnaleźć się w chwilami zbyt zwariowanej formie i postmodernistycznie potraktowanej treści, mimo to, zobaczyć warto! Scenicznemu dziełku Wojciecha Kościelniaka poświęcam odrębny rozdział w książce "Frankenstein 100 lat w kinie", której premiera, mam nadzieję, nastapi na przełomie grudnia 2012 / stycznia 2013. W każdym bądź razie wydruk próbny leży już u mnie na półce, więc... książka żyje! :) 

Zabawna ciekawostka:

Mniej więcej w piętnastej minucie przedstawienia, gdy Miller wciąż wył, sapał, ślinił się, bełkotał i wił półnagi na scenie, w piątym rzędzie wstał nagle mężczyzna z trójką dzieci i popcornem w dłoniach, i wraz z dzieciakami opuścił salę kinową. Zapewne planował zabrać swoje pociechy na „Frankenweenie”, ale się nieco pomylił ;).